VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20160311

LORON TO’O ONA, Demokrasia!

 LORON TO’O ONA,  Demokrasia!

(Parte datoluk) – Partidu sira

Amo Bispo Carlos Filipe Ximenes Belo
Premiu Nobel Paz 1996
Ita koalia daudaun kona ba demokrasia. Iha demokrasia bainhira iha pluralizmu ideolojiku, pluralizmu polítiku no pluralizmiu partidáriu. Ohin ita koalia kona ba ”partidos “. Hori bainhira mak partidus sira moris? Saida mak partidu ida ?

- Partidu sira hahú moris iha Estados Unidos da America (USA) iha tinan 1820 no tinan 1830 nia let. Partidu dehan katak asosiasaun (klibur) ne´ebé organizadu atu intervém iha hahalok politiku, liu hosi realizasaun programa ida nian, no programa ne’e, bazeia iha ideolojia ida, no hetan lejitimasaun hosi povu (emar).

Iha mos elementu ne’ebé halo asosiasaun ida sai partidu: elementu dahaluk mak ideolojia ka baze ideolojika; daruak, programa (halo saida ?) no finalidade (harii ba saida?); iha ema ne’e tama iha partidu ne’e, naran “filiadus”; dahaat, iha vokasaun atu kaer ukun ka poder no intervein iha moris sosiedade nian (=vida pública); tem ke iha apoiu hosi povu; tem ke iha estrutura ne’ebé adekuada.

Bainhira prtidu ida la serbiu ba interese ema tomak nian, no hanoin deit interesse líder sira nian, no fo antesaun makaas ba nia klibur ida nee, ita bele dehan partidu nee sai tiha ona faksaun ida.

Eksistensia partidu sira nian lori ba realidade oin oin:

a) bele iha rejime “partido único”, ka partidu ida mesak. Bainhira akontese nune’e, iha rejime autokratiku ka ditatorial, ne’ebé hamosu ditadura (ukun ho hanehan ema nia direitu, ukun ho kroat, ukun ho mahú ka intel, uku ho kadeia no tortura). Iha ditadura laran la iha “liberdades e garantias individuais…).

b) rejime bipartidáriu, dehan katak partidu rua de’it, ne’ebe  troka malu atu ukun (iha “alternância de poder”). Banati tuir iha  Estados Unidos (Partido Republicano no Partido Democrático); iha Inglaterra (Partido Trabalhista no Partido Conservador).

c) Partidu “multipartidário” (dehan katak iha partidu barak) ne’ebé atu ukun tem ke halo koligasaun ho partidu seluk.

Iha mundu raiklaran iha korrente partidária barak:

- fasistas ka “fascizantes”, ne’ebé ema bolu “extrema direita” ka hatur hosi lima los ou ninin;
- konservador ka liberal, ne’ebe ema bolu “direita” ka hatur iha  liman los;
- demokrata- kristaun, ne’ebé ema hatur iha  klaran ka sentru;
- sosiais demokrata,  ne’ebé  ema bolu sentru-eskerda;
- Socialista, ne’ebé em bolu no hatur iha” esquerda” ka liman karuk;
- Komunista, ne’e bé hatur iha “estrema esquerda”, ka iha liman karuk los ka ninin.

Maibé ohin loron denominasaun ida ne’e “arbitrária”; tanba ema iha ona sensibilidade atu kahur “valor” sira nebé partidu sira defende.

Iha Timor Loro Sa’e, ema hatene partidu sira nia programa ka lae? Partidu sira iha Timor serve duni povu tomak nia interese no diak ka lae? Ita tama partidu ida, tanba ninia program ka, ita tama tanba ema nébé kaer partidu ne’e? Partidu sira nee korresponde duni ita nia ideal, buat ne’ebé ita hakarak ba ita rasik no ba nasaun? Ne’e duni iha tinan oin mai, 2017, povu buka hatene didiak partidu sira nia programa, atu nuen’e bele hili iha liberdade laran tuir ida-idak nia konsiensia (konsesa). Ita labele tam partidu ida, tanba ema fo osan, fo foz; tanba ema ne’e ita nia rian, ita nia belun, pertense  ita nia klube, no ita nia suku.

(sei tutan)

Amo Bispo Carlos Filipe Ximenes Belo
Premiu Nobel Paz 1996
  1. Parte Dalima - Igreja ka Kreda Katólika Bele Halo Polítika no Harii Partidu?
  2. Parte Dahaat - Edukasaun Politika
  3. Parte Datoluk - Partidu Sira
  4. Parte Daruak
  5. Parte Dahuluk

Sem comentários:

Enviar um comentário

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.