VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20160227

LORON TO’O ONA, KORRUPSAUN! Oin sa ita bele combate ka funu hasoru Korrupsaun?

Oin sa ita bele combate ka funu hasoru  Korrupsaun?
(Parte daruak)
Amo Bispo Carlos Filipe Ximenes Belo
Premiu Nobel Paz 1996
Halakon korrupsaun iha  rai laran buat ida ke susar tebes. Uluk knana’in ita bele husu, korrupsaun ne’e halo parte ba timor oan sira nia kultura ka lae? Ema balu hatan: - halo parte. Tanba bainhira inan no aman hakarak atu sira nia oan liu hosi ezame (naik kelas), loron tolu ka rua ka tolu antes,   sira lori nanis ona manu aman ida no tua botil ida ba professor/guru nia uma…

Ema balu fali dehan: -  Korrupsaun nee mai hosi rai liur;  buat  ne’e malae mutin portugés no bapak (indonesia) sira  mak lori ba Timor Loro sa’e.

Iha mos opiniaun ne’ebé  dehan katak korrupsaun la halo parte ba Kultura timor nian, hori otas ba otas. Ita nia bei ala sira iha knua la hatene saida makne’e. Ida-diak moris tuir sira nia “adat”, halai natar, halo to’os, hakiak no hein balada, tesi lia, harii uma lulik no hala’o barlaque, maibé sira  la halo korrupsaun.

Realidade hatudu katak ohin loron korrupsaun iha duni instituisaun barak iha Timor Loro Sa’e laran.
Oin sa halakon korrupsaun? Iha dalan barak:

1) Estadu ka governu tem ke hakerek iha lei-inan katak korrupsaun ne’e krime ida; Estado ka governu harii instituisaun independente atu investiga no denunsia kazu korrupsaun; “Procuradoria Geral da República” ho Tribunal sira berani atu investigasuan no halo julgamentu ba ema “korruptor”.
Estadu ka governu buka atu funsionariu hotu hotu iha saláriu justu ka kondignu, atu sustenta sira-aan rasik no oan sira. Além de ida ne’e, buka halai natar, halo to’os, kuda ai-moris iha kintal atu nune’e bele han no hemu.

Estadu ka governu tem ke fo protesaun ba ema ne’ebe denunsia korrupsaun. Labele iha ema “bufo” ka “mauhu” ne’ebé kalan ba ema nia uma hodi ameasa ema ne’ebe fo sai ka denunisa kazu korrupsaun ho liafuan, ho buat kroat, ho pistola ka kilat.

Estadu ka governu bainhira simu inskrisuan ka “lamaran” atu hetan empregu ka “bolsa de estudo”/ “Beasiswa”, tem ke haree ba ema hotu hotu nia kbiit, nia kapasidade, nia méritu; ema ne’ebé merese, merese duni. Laós haree deit ba oan, sobriñu, bei oan, primu/rian, belun/amigo, ka ida ne’e hosi ita nia rai, ita nia suku, ita nia partidu ka ita nia klube.

2) Atu halakon korrupsaun, dalan boot no klean ida mak EDUKASAUN.

a) Edukasaun ba valores (nilai nilai) morais ka étika; edukasaun ba “direitos humanos”; edukasaun ba “cidadania”, edukasaun ba “diálogo”; edukasuan ba demokrasia; edukasuan doutrina sarani nian.

b) Edukasuan ne’e hahú hosi família, eskola, universidade, no parokia;

c) Edukasuan ida ne’e hato’o ba ema hotu: labarik, foin sa’e, politiku, funsionariu, desportistas; halao kampanha mentalizasaun liu liu partidu politiku;  ba  asosiasaun desportiva, forsa  polisial, forsas armadas, no professor/guru, no funsionáriu  alfândega nian (portu no aeroportu) no funsionáriu finansa nian.

d) Matéria ka objetu eduksauan nian: hanorin saida? Uluk knana’in, Na’in Maromak nia ukun fuan: labele naok; tuir mai, hanorin virtude sira hanesan: respeitu (respeita osan ka sasan estadu nian,  respeita osan ka sasan povu tomak nian); justisa, sinseridade, jenerosidade, disciplina.

Fó sai ba jerasaun foun: Labarik, ema foin sa’e, mane ka feto katak, atu hetan susessu iha estudu, iha  empregu ka karreira, iha partido, iha governu, iha família, iha moris tomak, ita  tem ke estuda, fera ulun, hakaas-aan; iha inisiativa rasik, buka rasik, atu nune’e bele hetan ka manan ho ida-idak nia matenek, no méritu ka esforsu rasik. Laós kopia deit, laós tabele deit ba ema seluk, laós naok, laós husu ema seluk (serjana ka doutor) atu hakerek ita nia teze, ikus mai ita asina ka tau naran deit…Ita bele hatudu ba mundu katak ita ema matenek, hatais furak, iha karreta ho vidru metan, maibé ita ema bosok-ten ne’ebé moris deit ho hahalok aat, iha aparência laran deit,  hanesan korrupsaun!

e) Iha aspetu edukasaun nian, importante liu mak formasaun konsiénsia nian atu respeita no serbisu ba diak ida ne’ebé ema bolu “O Bem Comum”.

f) Tuir mai, atu remata parte daruak ne’e, hau tutan hanesan aneksu Amo Papa Francisco nia konvite ba ema ne’e korruptor atu konverte no fila ba dalan no moris diak:

“O Papa apelou hoje à conversão dos políticos corruptos, deixando críticas a quem explora outras pessoas e exerce o poder sem “respeito pela vida” ou “justiça”.

Francisco falava durante a audiência pública semanal, perante dezenas de milhares de pessoas reunidas na Praça de São Pedro, partindo de um episódio bíblico: o rei Acab manda assassinar Nabot para lhe roubar uma vinha.

“Deus vê este crime e bate à porta do coração de Acab; o rei, confrontado com o seu pecado, entende, humilha-se e pede perdão: que bom seria que os poderosos exploradores de hoje fizessem o mesmo”, declarou.

O Papa assinalou que este episódio do Antigo Testamento continua a manter atualidade e deixar lições para os dias de hoje.

“Esta não é uma história de outros tempos. É uma história atual, dos poderosos que, para terem mais dinheiro, exploram os pobres, exploram as pessoas. É a história do tráfico de pessoas, do trabalho escravo, das pobres pessoas que trabalham sem direitos e com o mínimo, para enriquecer os poderosos. É a história dos políticos corruptos, que querem sempre mais e mais”, denunciou.

“Eis até onde leva o exercício de uma autoridade sem respeito pela vida, sem justiça e misericórdia. Eis até onde leva a sede de poder: transforma-se numa cobiça que nunca se sacia”, acrescentou.

Francisco começou por dizer que a riqueza e o poder podem ser bons e úteis, quando são colocados ao serviço do “bem comum” e não como “privilégio”.

“Quando se perde a dimensão do serviço, o poder transforma-se em arrogância e torna-se domínio e opressão”, alertou. (Audiensia iha loron quarta feira, loron 24 fulan fevereiro, tinan 2016).

Amo Bispo Carlos Filipe Ximenes Belo
Premiu Nobel Paz 1996

Publikasaun Forum Haksesuk, 27/2/2016
LORON TO’O ONA,  KORRUPSAUN! 
Oin sa ita bele combate ka funu hasoru  Korrupsaun?
(Parte daruak)

Sem comentários:

Enviar um comentário

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.