VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20150823

Tinan Atus Lima: KAPITULU 14 - Dom Domingos da Costa, Governador interino de Timor e Solor

500 ANOS – TINAN ATUS LIMA  Emar Timor Ho Malae Mutin Hasoru Malu  
Dom Carlos Filipe Ximenes Belo

KAPÍTULU 14.º - Dom Domingos da Costa, Governador interino de Timor e Solor(1715-1718).

Bainhira Governador portugés Manuel Ferreira de Almeida (1714-1715) mate tiha, vice-rei iha Goa haruka surat patente atu foti hanesan governador interino, liurai timor oan ida naran Domingos da Costa. Nia, Liurai Mateus da Costa Nia oan. Ita la hetene fatin no loron Domingos da Costa moris. Maibé, nia hela iha Larantuka, bainhira governador António Pimentel de Mesquita foti nia hanesan “Capitão-mor destas ilhas”, dehan katak kapitaun-mor ba ilha Solor ho Timor. Nia hamutuk ho liurai sira seluk funu hasoru governador António Pimentel. Nia mos la husik governador seluk, António Vieira Coelho, tama portu Larantuka no la husik nia ro-ahiliu ba Timor.

Bainhira Governador António Coelho Guerreiro, governdor ne’ebé vice-rei hili atu ukun Timor, nia ro-ahi hakbesik ba portu Lifau, Domingos da Costa lakohi simu governador foun ne’e no la husik nia atu tama knua Lifau. Maibé iha momentu ne’ebá, padre Frei Manuel de Santo António, O.P., ne’ebé halo misaun iha Lifau, ba hamaus Domingos da Costa atu husik governador foun tun hosi ro-ahi no ba hola posse governu rai Timor no Solor.

Iha tinan 1708, Dom Domingos da Costa ba “presta homenagem” ba governador Jácome Morais de Sarmento (1706-1710), dehan katak nia simu duni autoridade portugés. Tanba ne’e, governador foti nia hanesan “Tenente-general das Ilhas de Solor e Timor”, no “capitão-mor da ilha de Sumba”. Iha tempu ne’ebá, ilha Sumba pertense ba malae portugés. Domingos da Costa mos haruuk ba governador Dom Manuel de Sotomaior (1710-1714). Governador ida ne’e mak hahú kobra imposto ka finta iha Timor. Finta ka imposto significa osa (paurdaus) ou ai-han; buat ne’e hotu atu tulun defende prasa Lifau, selu funsionariu no soldados. Reinu hotu-hotu tem ke selu imposto.

Iha tinan 1715 Domingos da Costa sai duni governador interino (dehan katak ‘pejabat gubernur’), no hela iha Ainmata. Ninia ukun la dun diak, tan- ba nia halo sala barak: duni sai hosi Timor vigário geral Bipado Maalca nian, padre Filipe Pereira, no Comissário de Santo Oficio frei José do Amaral; expulsa hosi Ainmata padre frei João da Graça no frei Estácio de São Tomás; liurai mos iha feen kama-rua; nia ema lanu-ten, no haruka baku ema. Ema ida ne’ebé la gosta liu Domingos da Costa mak Bispo frei Manuel de Santo António. Maibé, Domingos da Costa defende soberania portugés no la husik ema olandés hadau rai Timor no Solor/Larantuka. Nia tun hosi governu iha tinan 1818, bainhira to’o Lifau governador Francisco de Mello e Casto, ne’ebé ukun la kleur ida, tanba iha tinan 1719, nia halai ba Batavia no liu ba Goa. Entretantu, vice-rei hili amo Bispo, frei Dom Manuel de Santo António atu sai governador interino. Iha tinan 1722, to’o Lifau governador António de Albuquerque Coelho ne’ebé duni sai (expulsa) hosi Timor Bispo Dom Manuel de Santo António.

Liurai Dom Domingos da Costa mateiha loron 23, fulan fevereiro, tinan 1722. Nia isin mate hakoi iha Ainmata. Bainhira nia mate tiha, reinu sira fot hanesan liurai Dom Francisco Hornay, Domingos da Costa nia mane-foun.

Dom Carlos Filipe Ximenes Belo
Prémio Nobel da Paz 1996

Sem comentários:

Enviar um comentário

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.