VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20160517

Carta Aberta ba Deputado sira iha Parlamento Nacional Ministro sira iha VI Governo Constitucional

Carta Aberta ba Deputado sira iha Parlamento Nacional
Ministro sira iha VI Governo Constitucional

Hanoin Loron 20 de Maio Hamutuk ho Nicolau dos Reis Lobato

Martinho G. da Silva Gusmão

Martinho G. da Silva Gusmão
Iha 13 Maiu 2016, hau simu carta ida husi Secretaria do Estado para Assuntos Parlamentares (SEAP) hodi transcreve (hakerek hikas) saída mak Honorável Manuel Gaspar da Silva declara iha PN laran konaba ha’u. Carta ida ne’e mos ba to’o iha Dom Basílio do Nascimento, Bispo da Diocese de Baucau nia liman. Obrigado ba SEAP, ba senhora Maria Teresa Viegas nia delicadeza.

Hon. Manuel Gaspar da Silva declara iha PN (9 de Maio de 2016), dehan nune’e ...

Ha’u preocupa konaba manipulação ba historia Timor-Leste nian, tamba iha cidadão balun hateten katak ran sira nebe mak fakar iha Timor-leste durante vinte e quatro anos (24) ne, la’os ran fretilin ho CNRT (Conselho Nacional de Resistência Timorense) nian. Colegas Deputados e Povo Timor-Leste tomak, ida ne’e ita manipula historia, nega esforço Partidos políticos sira nebe momento neba conceita hakarak atu hari soberania e liberdade ba rai e povo ida ne’e. Ida ne’e Padre Martinho Gusmão mak ko’alia, iha semana kotuk liu ba. Padre desculpa ha’u respeita, mas hau questiona Martinho Gusmão, iha tinan kotuk nia considera Deputado sira ne beik ten, nebe hakarak loke escola ba Deputado sira. Uluk ami husu para Martinho Gusmão atu loke escola, atu nune’e para ami atu bele ba escola, infelizmente nia seidauk bolu ami too presente data. Agora, nia nega tan historia Timor-Leste. La hatene Senhor Martinho Gusmão durante processo funu laran ne’e nia acompanha ka lae. Bainhira ema kaer povo ida dehan o ne GPK (Gerakan Pengacau Keamanan) Fretilin. La hatene rona ka la rona. Se ema ne’e la’os ran Fretilin, então ema ne ran saída? Se Senhor Martinho Gusmão hakarak ko’alia politica favor halot tiha batina e mai ita debate, labele nega historia. Veterano sira e oan ki’ak sira, imi nia aman mate tamba fretilin, uluk quando inimigo dehan GPK, então ema ne tem que mate, nebe ran nebe maka fakar ne, fakar ba Fretilin, labele nega historia, uluk promete dehan atu loke escola ba Deputado beik ten sira, e ami exige para nia atu loke”.

Ho carta aberta ida ne’e, ha’u hahu foti hikas liafuan husi Presidente da República no Comandante-em-Chefe das FALINTIL, Nicolau dos Reis Lobato iha diskursu 20 Maiu 1978: O povo de Timor-Leste está reconstruindo com o seu próprio suor, com o seu próprio sangue uma pátria revolucionaria democrática, uma terra livre para gente livre. 20 de Maio, dia .. da FRETILIN, dia ... do povo timor. Um povo que surge do desumano sistema colonial. Um povo que renasce das cinzas do esquecimento. Um povo que retoma a consciência de si mesmo. Um povo que luta sem trégua contra o expansionismo colonial indonésio e imperialismo” (https://www.youtube.com/watch?v=lGCoHwnDz3s). Ema nebe hatene Portugues didi’ak sei sente: eloquente. Esplendido. Brilhante. Poético. Magnifico.

Carta aberta ida ne’e ha’u hakerek nu’udar pleidoi ida iha “Tribunal ... critique of reason” (Imanuel Kant, A xii) nia oin. Iha biban hanesan, ha’u mos hakarak tama iha “public opinion formation” (J. Habermas) nia laran. Ha’u nia naran Martinho G. da Silva Gusmão. Iha artigo hotu nebe ha’u hakerek ba  jornal, iha paper ka powerpoint atu halo palestra ... ha’u hakerek nune’e. Ha’u nunca hakerek Padre Martinho Gusmão. Ne’e jornalista sira mak hakerek. Ha’u mos sempre rejeita atu MC sira bolu naran Reverendissimo Senhor Padre ... molok “acara hahu” ka fo biban ba ha’u atu fo “kata sambutan”, ha’u sempre fo hatene MC, ha’u la gosta! Ha’u nia maluk sira iha RENETIL ka IMPETTU dala barak bolu ha’u PM Gusmão, dala ruma PM de’it ... amigável no simpático liu.

1)     O povo de Timor-Leste está reconstruindo com o seu próprio suor, com o seu próprio sangue uma pátria revolucionaria democrática, uma terra livre para gente livre

Hon. Manuel Gaspar dehan, “Ha’u preocupa konaba manipulação ba historia Timor-Leste nian, tamba iha cidadão balun hateten katak ran sira nebe mak fakar iha Timor-leste durante vinte e quatro anos (24) ne, la’os ran fretilin ho CNRT (Conselho Nacional de Resistência Timorense) nian. Colegas Deputados e Povo Timor-Leste tomak, ida ne’e ita manipula historia, nega esforço Partidos políticos sira nebe momento neba conceita hakarak atu hari soberania e liberdade ba rai e povo ida ne’e.

Funu tinan 24 ne’e FRETILIN nian ka CNRT nian? Ita ukun-an ne’e esforço husi PARTIDOS POLITICOS nian ga lae? Nicolau Lobato hatan kedas ho liafuan maka’as, O povo de Timor-Leste está reconstruindo com o seu próprio suor, com o seu próprio sangue uma pátria revolucionaria democrática, uma terra livre para gente livre” – POVO TIMOR mak hari’i daudaun ho ninia kosar-wen rasik, ho ninia ran rasik pátria ida nebe revolucionaria democrática, rai ida nebe ukun-an rasik ba ema nebe lori rasik nia moris. La’os PARTIDO.

Temi “esforço partidos políticos”, katak, pluralismo partidário! Ha’u sente, Deputado Manuel Gaspar hakat liu ona ninia PARTIDO rasik: FRETILIN. Basa, ita hotu hatene, durante ne’e FRETILIN tebe-rai katak ukun-an ne’e SO sira de’it mak luta. APODETI lae! UDT la sura. CNRT mos lae! Agora “partidos políticos” nebe tan? Sa tan ohin loron, partido CNRT duni sai ema husi PD, Senhor Manuel Gaspar la defende to’ok. FRETILIN nonok de’it. Sa tan FM la halo buat ida: hakruk de’it. Ne’e mak imi dehan “esforço partidos políticos” ga? Ha’u moe!

Maibe, hateten lolos karik, Nicolau Lobato rasik la hanoin katak FRETILIN ne’e PARTIDO ida. Lae! FRETILIN ne’e hakarak sai mata-dalan ida ba ema tomak nebe hakarak ukun rasik-an. Iha ninia Programa vasto 1975 dehan nune’e, “A Frente Revolucionaria do Timor-Leste Independente (FRETILIN) é o movimento de vanguarda que encarna as aspirações mais profunda do Povo de Timor-Leste de se libertar do colonialismo político económico e cultural, e de toda e qualquer forma de dominação e exploração do homem pelo homem”. Ha’u sublinha liafuan “MOVIMENTO DE VANGUARDA” – katak gerakan perjuangan. La’os PARTIDO. Mosu dala barak iha TVTL, Nicolau Lobato dehan nune’e, “A FRETILIN é uma frente ampla que reúne todos os nacionalistas antí colonialistas que, portanto, tem como objectivo principal libertar o nosso povo” (entrevista ho jornalista Adelino Gomes). Ema hotu hare. Ema hotu rona. Ema hotu hatene. Ema ida de’it mak la hatene: Hon. Manuel Gaspar! Ida furak liu mak wainhira iha 20 Maiu 1978, Nicolau dehan, “Hoje, já face quatro anos a FRETILIN identifica-se com o POVO, a FRETILIN torna-se POVO, o POVO é a FRETILIN” (Ohin, hasoru ona tinan 4 FRETILIN hatur nia ilas ho POVO, FRETILIN sai tiha ona POVO, POVO mak FRETILIN).

Los duni, iha processo luta laran, FRETILIN sai tiha PARTIDO. Iha 3 Marsu 1981 mak hafoin hari Partido Marxista-Leninista FRETILIN (PMLF). Sira iha ai-laran hari’i partido ida atu bele halibur povo nia hakarak atu luta ba ukun-an nian. Maibe, PMLF la hetan sucesso. Ema la hakarak tan fo oin ba PMLF. Moris mesak iha ai-laran. La’o lakon rasik! Povo la hili, tan hili PMLF katak hili mate! Sira rasik mos hamrik oho malu hodi halimar! La tuir ona espírito Fundador nian: Nicolau no Xavier!

Conselho Nacional da Resistência Timorense (CNRT) moris iha 1998. Molok ida ne’e mai ho naran CRRN (Conselho Revolucionaria da Resistência Nacional). Muda tan fali ba CNRM (Conselho Nacional da Resistência Maubere). Hatudu katak organização politica no movimento ba ukun-an halao nafatin dialektika. Se mak dehan CNRT ne’e PARTIDO ida be luta ba ukun-an? Tuir buat nebe ha’u hatene, PARTIDO CNRT ne’e moris iha Fevereiro 2007 atu ba eleição – Partido Congresso Nacional da Reconstrução Timorense.

Molok ida ne’e, hahu 1986 mosu hanoin husi foinsae sira nebe buka matenek iha Indonesia (Jawa no Bali), no iha 1988 sira hari’i RENETIL – Resistência Nacional dos Estudantes Timor-Leste! Geração foun hirak ne’e hakarak halibur timor-oan foinsae sira atu ukun-an. Husi geração nebe luta rasik ho sira nia kosar-wen ne’e mak hari PARTIDO DEMOCRATICO ho figura central hanesan Fernando de Araujo La Sama, Carlos S.F.R. Saky, Lucas da Costa no seluk tan. Iha 2000 mak Miguel Manetelu hetan “tip” husi La Sama atu sai Sekretariu Jeral. Ha’u sai surpresa bo’ot, tan sa mak nia ho arrogante no “cruel” duni sai ema husi sira nia partido rasik?

FRETILIN no CNRT nu’udar movimento: SIM, maibe nu’udar partido: LAE! La iha PARTIDO mak luta ba ukun-an. Maibe, POVO Timor-Leste. Se mate mos, POVO mak mate! Povo mate no lakon buat hotu to’o moris ki’ak no mukit, mak ohin loron ita hari’i PARTIDO. Maibe, PARTIDO la luta ba POVO nia moris. Hanesan FRETILIN ne’e luta de’it ba Alkatiri nia interesse. CNRT ne’e koko atu halo Xanana hanesan sira nia “burung emas”.

Iha ha’u nia posição tomak, ha’u nunca hateten aat FRETILIN ka CNRT. Dala ida tan: nunca! Ba ha’u, partido hotu-hotu di’ak. Tuir Constituição no lei nebe vigora, partido político ne’e hanesan associação nebe halibur ema ho objectivo político atu salvaguarda Estado ho soberania Povo nian. Iha categoria ida ne’e, FRETILIN no CNRT simplesmente partido ida nebe la aas liu PD no FM ka PLP. Partido ki’ik sira mos la aat liu partido boot sira. Hotu-hotu iha direito hanesan iha Lei nia okos. FRETILIN no CNRT la’os iha Lei nia leten, sa tan atu sama fali dignidade Estado no Povo nia leten.

Maibe, ha’u revolta hasoru ema sira nebe lori bandeira FRETILIN no CNRT hodi falun sira nia jeito político nebe “violento” (kejam) no “cruel” (bengis). Ha’u nunca hateten aat Lu-Olo ka camarada sira seluk: ne’e mos hau justifica! Ate, ha’u gaba oituan Lu-Olo tan nia rejeita atu FRETILIN tur hamutuk ho CNRT iha meja PN, ho liafuan “ku’u tilun politiku oituan”. Significa, ha’u aprecia tebes gesto político nebe hatudu fuan-laran Timor oan ida.

Durante ne’e ha’u revolta hasoru Mari Alkatiri ne’e los! Tan nia hatudu “crueldade” wainhira usa vocabulário vulgar iha nia linguagem haensan “fahi krekas”, “fuk naruk la fase”, “kaixa”, “kaixote”, ida ne’e mak provoca ha’u nia vontade maka’as atu reafirma DIGNIDADE Povo Timor nian. La merece Katuas ida nebe foti-an nu’udar Fundador do Estado, maibe hatun dignidade TIMORES nian. Uluk IRI (International of Republican Institute) hasai livro konaba “democracia lekirauk” iha PN, ita halo reação maka’as. Maibe, tan sa Mari Alkatiri insulta veterano sira ho liafuan “fahi krekas”, “fuk naruk la fase”, ema nonok de’it? FRETILIN ne’e Alkatiri, Alkatiri ne’e FRETILIN karik? Ema barak hanoin katak ha’u critica Alkatiri hanesan de’it ha’u insulta FRETILIN. Lae! Alkatiri figura ida iha FRETILIN nia laran. Se Alkatiri usa liafuan vulgar, la significa FRETILIN mos vulgar! Lae!

Liu tiha FORUM MAUBISSE (2010), ha’u nia relação ho Dr. Alkatiri di’ak los. Ho admiração katak saída mak ha’u rona direitamente husi nia iha Maubisse, ho sincero no honesto HAU dehan ba Bispo Basilio katak Maun Boot Alkatiri ema ida nebe articula ninia opinião diak tebes. Ha’u nia entrevista ruma mak mosu karik, nia telefone no husu ha’u nia explicação, ha’u fo ho laran ksolok. Iha FORUM MAUBISSE ha’u nu’udar geração foun bele hare no rona rasik Dr. Ramos Horta, Xanana, Dr. Mari Alkatiri, Taur Matan Ruak, Eng. Mario Carrascalao, Lu-Olo no Lugu. Husi sira ne’e TMR “terbaik”, depois Mari Alkatiri wainhira hato’o hanoin.

Wainhira mosu projecto ZEESM, ha’u telefone Dr. Mari Alkatiri atu husu audiência. Maun Boot Alkatiri simu. Ami halo conversa nebe franca no amigável. Ha’u mosu iha jornal no dehan, “projecto ZEESM ne’e di’ak, maski buat balun la los”! Ha’u sai surpresa no la fiar, wainhira Dr. Mari Alkatiri hakerek iha facebook dehan, “ema balun ... hanesan avestruz, baibain halo critica, agora moe ona dehan fali ‘di’ak, maski buat balun la los’... mano nebe kokorek no kokotek maibe la tolun”! Ha’u tur hamnasa de’it. Ha’u haruka kedas artigo ho analisa klean no luan, atu explica lolos ida nebe mak “di’ak”, no “balun la los” ne’e oinsa lerek! Maibe, Dr. Alkatiri nunca fo resposta. Dala ida tan: Dr. Alkatiri bele de’it halo piada no insulto maibe la hatene no la iha qualidade atu halo critica.

Nune’e mos, ha’u nunca hateten aat CNRT. Maibe, ha’u foti kedas reação wainhira hau nia belun Miguel Mentelu ho Nina Lemos hatudu arrogância atu duni sai ema husi partido seluk: PD. Dala ida tan, ne’e hahalok politica ho método “crueldade” no “barbareidade” ba ema seluk. Hanesan mos Dionisio Babo ho Natalino dos Santos. Tan de’it sira kaer chefia balun iha CNRT nia laran, sira hanoin Timor-Leste ne’e sira nia propriedade pessoal. Ha’u moe hasoru geração foun nebe sente-an “dono” no “dona” ba Timor-Leste. Ba ha’u, sira na’in hirak ne’e ninia contribuição ba luta la aas liu ha’u nian, halo ema seluk hanesan atan – hanesan colonialista sira nebe hatudu hahalok arrogante hasoru maubere–buibere sira. Chega! Ho Fernando La Sama nia liafuan karik, “ha’u nia dignidade la aas liu Nação nia dignidade”. Ha’u revolta hasoru Manetelu, Nina Lemos, Dionisio Babo no Natalino dos Santos, tan sira nia dignidade la aas liu Nação no Povo Timor Leste nian. Sa tan iha IMPPETU ka RENETIL, ha’u la dun rona sira nia naran. Dala ruma ha’u hasoru Membro Governo ka Deputado/a husi CNRT hau mak “maravilha” fali, tan ema hirak ne’e iha Orde Baru Soeharto nia tempo, ita hasoru sira mos tauk mate-mean: tan ko’alia sala buat ruma ita bele ba hasoru kedas Kopasus ka SGI iha Kolmera neba! Agora, sira hatudu hanesan fali ukun rasik-an ne’e sira nia kosar-wen mesak. Hanesan fali, Estado ne’e sira nia família mak hari’i. Lae! Ha’u hakarak dehan “lae” ba sira! Ha’u la iha problema pessoal ho naran ema ida. Maibe, wainhira hahu halo ona politica ho linguagem nebe vulgar no expressão arrogante, hau tenki resiste, dala ida tan halo resistência da alma. Tan “resistir é vencer”!

Ha’u nia liafuan ba Dr. Mari Alkatiri, ba Dr. Dionisio Babo, no senhores/ senhoras sira – ha’u la rai laran hirus ka odio no vingança ruma. La iha emoção pessoal nebe negativo ba ita boot sira. Simplesmente – hau hakarak devoto ha’u nia an ba politica nebe digno, politica nebe hatudu duni katak ita mesak TIMORES hanesan Nicolau Lobato dehan iha loron 20 de Maiu 1978. Labele halo ema seluk hanesan fali “atan”, no, FRETILIN ho CNRT hanesan “na’i”.


2)     Um povo que surge do desumano sistema colonial

Iha filosofia G.F.W. Hegel nian ko’alia konaba dialektika “atan-na’i”! Maibe, atan ida ne’e nia sentido ba iha “Servant Leaderhsip”. Tempo liu ona. Agora ne’e, Constituição RDTL dehan, “Plenamente conscientes da necessidade de se erigir uma cultura democrática e institucional própria de um Estado de Direito onde o respeito pela Constituição, pelas leis e pelas instituição democraticamente eleitas sejam a sua base inquestionável ...” (preâmbulo).

Iha estudos konaba democracia, Timor-Leste mos sura iha nação oituan sira let nebe usa conceito Cultura Democrática. La’os Regime Democrático. Tinan barak ona ha’u sai docente iha filosofia politica. Tuir ha’u nia observação, conceito cultura democratica ne’e foun tebes no luan los! Seidauk iha livro barak mak ko’alia konaba cultura democrática! Ne’e duni, furak tebes wainhira estudante sira Universitario bele halo proposal hakerek konaba cultura democrática.

Barak liu mak matenek na’in sira ko’alia konaba regime democrático. Saída mak regime democrático ne’e lerek? Regime democrático katak sistema ditadura ida nebe foti-an rasik nu’udar “representante único” ka “partido único” nebe sente-an democrático lolos nian to’o bele hodi Constituição nia naran halo fali violência: “crueldade” (kekejian) no “barbaridade” (kekejaman) hasoru Povo rasik! exemplo mak declaração bancada CNRT no FRETILIN nian hasoru Presidente da República, Taur Matan Ruak hodi defende liu fali personalidade hanesan Mari Alkatiri no Xanana Gusmão hatudu momos “violação grave” hasoru Constituição! Iha história, regime democrático ne’e hamosu duni ideologia personalistas – nebe halo ema balun aas liu Estado no Constituição. Hanesan FRETILIN no CNTR sai tiha partido ho “devoção” no “adoração” maka’as ba sacratíssimo Mari Alkatiri no Xanana Gusmão. Ba partido boot rua ne’e: di’ak liu rona Maun Bo’ot, do que rona Povo nia Lian. Haleu husi suku ba suku, PR Taur Matan Ruak hatene ho fuan laran no hare ho matan, nia ko’alia ho Povo nia lian – TMR quase sai fali “voice of voiceless people of East Timor” foun. Se FRETILIN no CNRT mak honesto no sincero, sira sei hatene katak Povo haksolok no basa liman ba TMR. So partido boot rua ne’e mak basa fali PR nia oin laran no halo Povo basa rentoos fali.

Iha historia Timor-Leste nian ita hasoru duni “regime S-3”: Salazarismo, Soekarnoismo, Soehartoismo. Sira hamosu sistema desumano liu husi sira nia ideologia personalistas.

Presidente Antonio de Oliveira Salazar hari’i Estado Novo. Ninia liafuan nebe famoso los mak nune’e, sei muito bem o que quero, e para onde vou” (ha’u hatene liu saída mak ha’u hakarak, no ba nebe tuir hau nia hakarak). Se la sala, uluk Dr. Mari Alkatiri mos dehan, “iha ne’e ha’u mak manda, ponto no vírgula ida mos la muda”. Nia mos dehan, “Bispo nee Vaticano mak hili atu halo tuir Vaticano, ha’u povo mak hili tan ne’e ha’u mak manda”. Ne’e retórica violento. Hanesan filosofo sira deconstrucionista dehan – língua labele midar no poesia, maibe cruel no demolição! To’o wainhira mosu revolução oi-oin atu ukun-an iha Angola, Moçambique, no Guine Bissau, Salazar nia liafuan dehan, “orgulhosamente sós” (foti hirus matan rasik atu hasoru). Ba nia DEMOCRACIA katak tuir saída mak nia hakarak no hanoin atu halo, no ema hotu tenki hakruk ba nia. Besik tinan 40 nia laran ninia “poder” sai tiha ideologia ka crença política ida: Salazarismo! Ninia maquina politica mak PIDE, PVDE, DGS.

Hanesan mos Soekarno. Ninia liafuan dala ruma mosu “I know the job” – ha’u hatene saída mak ha’u halo. Ema seluk lalika tebe-retek iha ne’e. To’o ikus mai, nia hamosu Demokrasi Terpimpin, katak, democracia ida nebe hakat tuir “Yang Dipertuan Agung, Pemimpin Besar Revolusi, Penyambung Lidah Rakyat, Panglima Tertinggi” (titulo oficial nebe Soekarno impõe). Ninia doutrina politica hanaran “marhaenisme” ka ema balun gosta bolu: soekarnoisme!

Soekarno monu tiha, mosu fali Soeharto. Ho Orde Baru, nia hamosu conceito foun “Demokrasi Pancasila”. Liu husi ninia politica, ema se de’it mak halo oposição ba nia, Soeharto usa de’it código “Pulau Buru” ka “Nusakambangan”. Se mak halo oposição ba nia, tama hotu dadur laran iha fatin rua ne’e. Liu-liu ho “petrus” – penembak misterius – ema barak mak lakon sira nia vida nebe halo husi maquina politica naran KOPKAMTIB.

Nicolau Lobato hanoin uluk ona, katak, Timor-Leste ne’e foti oin no hi’it hirus matan rasik atu hari’i CULTURA DEMOCRÁTICA, wainhira FRETILIN hamutuk ho POVO, atu “levar avante as tarefas prioritárias .... mas sempre inserida no contexto das grandes tarefas estratégicas da luta armada e consolidação da Democracia no seio das massas. Ita la moris ona iha era REGIME DEMOCRATICO hanesan “S-3” nia hahalok. Maibe, infelizmente, CNRT no FRETILIN sei moris ho “S-3” nia resto. Iha cultura democrática nia laran sasukat mak “... instituição democraticamente eleitas sejam a sua base inquestionável”. Tuir Lei-Inan, instituição democrática nebe hari’i liu husi eleição mak PRESIDENCIA DA REPUBLICA no Deputado sira iha PARLAMENTO NACIONAL. Ida ne’e Na’i-ulun sira dehan, “base inquestionável” – katak, “tidak bisa dipertanyakan lagi”.

Ha’u hanoin, se PR Taur Matan Ruak ba ko’alia iha luron ka merkadu laran konaba politica Mari Alkatiri no Xanana Gusmão nian, significa, TMR halakon ona “cultura democrática”. Presidente iha de’it fatin 2 nebe “inquestionável”: iha PN nia laran, ka, iha encontro oficial/ visita oficial ruma ba hasoru Povo. Saída de’it mak nia ko’alia no konaba se de’it mak nia temi, wainhira iha fatin “oficial” – hatudu duni katak PR mak “... o Chefe do Estado, símbolo e garante da independência nacional, da unidade do Estado e do regular funcionamento das instituições democráticas” (artigo 74o n. 1). Se, TMR ba mercado ka pasiar iha dalan mak nahi ko’alia tun sae ba ema ... ne’e ita tenki halo “inquérito” ba PR. Maibe, se nia ko’alia iha PN nia laran, depois Deputado sira atu halo “inquérito” ... wow! Deputado/a sira iha PN hanoin katak ema hotu be la tama FRETILIN ka CNRT ne’e mesak tilun diuk, matan malahuk no hanoin la iha karik! POVO rona, hare no hatene!

Nune’e mos PN ne’e “... órgão de soberania da República Democrática de Timor-Leste, representativo de todos os cidadãos timorenses com poderes legislativos, de fiscalização e de decisão política” (artigo 92o). Deputado/a sira tur nu’udar Povo Tomak nia saseluk. Ne’e duni, povo halerik sira rona. Povo susar, sira ba hare. Povo ko’alia no critica, to’o tanis halerik no hakilar mos sira rona. Se, Povo hato’o lian liu husi PR mos, PN tenki rona. La’os PR ko’alia, sira tur la metin fali. Ema ki’ik hanesan ha’u hatene hakerek no hato’o lian liu husi media mos iha direito no obrigação constitucional atu hato’o lian. Tan sa mak Deputado Natalino dos Santos no Deputado Manuel Gaspar halo declaração usa sira nia “poder” político hasoru hau? Memalukan! Deputado sira la representa ona Alkatiri ka Xanana iha TMR nia oin. Ne’e duni, Deputado sira la’os ba fali defende Partido. Sira tem que defende Povo. Tan ne’e mak Xanana Gusmão dehan katak, ohin loron ne’e Deputado sira preocupa liu fali partido nia interesse. Hare to’ok: Xanana la gosta CNRT no FRETILIN nia hahalok aat, “cruel” no “barbar” karik! Alkatiri ko’alia oituan, ikus mai nonok de’it. Kala sibuk liu ho ZEESM no la sibuk ona nu’udar “representativos de todos os cidadãos timorense”; nia hetan ona Oe-Cusse nia puas ona.

Husi instituições democraticamente eleitas ne’e mak hamosu GOVERNO no TRIBUNAIS. Ha’u la compreende, tan sa mak Doutor ida hanesan Dionisio Babo bele obriga PM Rui M. de Araújo atu hasai PD husi Governo. La’os Dr. Rui mak hakarak rasik sai PM, maibe CNRT mak husu. Tuir lolos karik, uluk PM Kay Rala Xanana Gusmão tau Dr. Dionisio Babo sai PM atu nune’e bele manda ema tama sai governo. Ka, PM Xanana hili Sr. Miguel Menetelu ka Sra. Veneranda Lemos hodi chefia governo mos lae kedas!? Ou, sira hanoin hanesan Dr. Mari Alkatiri nebe haruka FRETILIN halo coro celestial “governo PM Rui, de facto, inconstitucional”. Hare saída mak mosu iha Governo laran, ha’u mak sente fuan kanek hare geração foun sira nia hahalok. Vergonha! Memalukan! Sira be agora berani duni ema atu sai husi PD, hanesan los uluk Soeharto haruka duni sai Megawati husi PDI. Uluk mak sira berani duni sai Indonesia husi Timor-Leste karik hau sei bidu no tebe haksolok. Maibe, geração foun ida mak duni sai geração foun seluk – que disparate!!!

Tuir mai, TRIBUNAL hakotu ona lia katak decisão PR nian konaba exoneração CEGM General Lere Anan Timur los ona! Maibe, Governo ulun moruk lakohi hakruk. Buka nafatin problema: MD Cirilo Cristóvão hatama proposta “siluman” ida atu “joga” PR no F-FDTL. Wainhira, PR fila ba “ladeni permainan” ida ne’e, Governo mak pânico fali. Kabun dulas kedas! Dala ida tan, Katuas sira kala fo hamnasa ita geração foun, dulas ibun tan karik – dehan “sarjana supermi” duni. TVTL ikus mai fo sai noticia (17 Maiu 2016), katak PR concorda atu hanaruk tan General Lere nia mandato; ninia comentário mos estabil los no tuir “regime democrático” hasoru conflito ho PNTL. Hotu-hotu senyum furak. Lei mos kedok tun sae. Ida ne’e atu justifica de’it ba Mari Alkatiri, ba Xanana Gusmão, Taur Matan Ruak no liu-liu Lere Anan Timur ... katak, geração foun ne’e “sarjana la iha kualidade” duni ... Iha kotuk ne’e kala Dionisio Babo ho Cirilio Cristovão, Minguel Menetelu no Nina Lemos de’it karik. Maibe, hotu-hotu rahun. La’os beik. Maibe, la iha carácter! La iha personalidade! Em fim ... la iha CULTURA DEMOCRATICA. Tan ita nia politica sei moris iha “sistema desumano colonial” nian!

3)     Um povo que renasce das cinzas do esquecimento

Senhor Deputado dehan, “Agora, nia nega tan historia Timor-Leste. La hatene Senhor Martinho Gusmão durante processo funu laran ne’e nia acompanha ka lae. Bainhira ema kaer povo ida dehan o ne GPK (Gerakan Pengacau Keamanan) Fretilin. La hatene rona ka la rona. Se ema ne’e la’os ran Fretilin, então ema ne ran saída?

Pahlawan gadungan! Ne’e mak ha’u hatan ba Senhor Deputado. Ohin loron ukun-an ona, ema hahu hatur nia-an hanesan herói mesak. Liu-liu haluha tiha POVO nebe luta. Maibe, buat ida mak los, hanesan Nicolau Lobato dehan, “Um povo que renasce das cinzas do esquecimento”. Povo ida-idak hamrik husi akudesan laran tan ema haluha no halo rahun sira nia moris.

Se mak GPK? Gerakan Pengacau Keamanan (tuir lolos husu ba Hansip/ Rati karik dehan: Gerombolan Pengacau Keamanan) ne’e la’os FRETILIN. Ema be kaer ne’e se?  Ema sira ne’e mak TNI/ ABRI hamutuk ho Hansip ka Rati sira. Dala barak liu sira hamutuk tiha, kaer naran povo bainlet – baku, tuku-tebe, viola feto sira ... to’o oho. Sira be moris, dala barak hala’i ba Bispo Belo ka Padre sira iha paróquia, ka katekista sira. Wainhira Bispo/ Padre sira ba husu tuir tentara ka hansip/ rati, sira hatan: “owh itu GPK, pastor!” Maibe, Senhor Manuel Gaspar jujur de’it – dala hira ona mak povo halai ba husu tulun ka “defesa” husi FRETILIN ka FALINTIL? Nune’e mos, dala hira ona mak FRETILIN ka FALINTIL mai tiru malu ho tentara ka hansip ka rati atu salva Povo? Dala hira ona mak Bapak sira duni tuir FRETILIN ka FALINTIL atu kaer sira?

Ha’u “acompanha” di’ak tebes! Di’ak liu Alkatiri. No ha’u hatene momos: Povo ne’e “serba salah” – “maju kena, mundur kena”: fo tulun ba FRETILIN/ FALINTIL, sira sei han tasak no dodok didi’ak iha TNI/ABRI ho Hansip/ Rati nia liman; maibe se sira tulun TNI/ ABRI, sira sei kleuk no mutuk iha FRETILIN/ FALINTIL nia liman. Hateten lolos karik, TNI no FALINTIL tauk malu, la buka malu no la assalta malu. Dala ida ka rua! Maibe, la’os loro-loron. Ida be loro-loron hetan assalta ne’e Povo be kilat la iha, forsa la iha. Iha situação hanesan ne’e sira hala’i ba Bispo no Padre. Ha’u la bele imagina, se iha tempo funu be ha’u acompanha ne’e Povo hala’i ba hasoru Senhor Manuel Gaspar da Silva husu tulun, sira sei moris ka mate? Maibe, se sira halai mai Padre Martinho Gusmão, sira kala dada-iis netik oituan, iha netik esperança!

Dom Carlos F.X. Belo, SDB hakerek ho liman rasik nune’e ba Comandante Kay Rala Xanana Gusmão .... “Com este venho fazer chegar à FRETILIN em geral, e ao Comite Central de modo especial, as minhas preocupações quanto à estrategia que os senhores estão a utilizar: incendiados de aldeias, apropriações de bens, deixando o Povo na miséria, no sofrimento e na revolta. (...) Afinal quem sofre é o Povo. Estais no vosso direito de lutar, mas ao menos saibais usa uma estratégia tal que dignifique a vossa luta e consiga criar entre o Povo uma simpatia e uma admiração tais a suscitar uma continua adesão. Agindo como estais a agir so demonstrais que já perdeste a causa e so criais inimigos entre o próprio Povo. Porque não atacais os Bapaks? Porque não leveis os bens dos Bapaks? Porque não incendiais as casas Bapaks? E só fazeis com o Povo indefeso? E só com os Timorense?” (Novembro 1984).

Bispo Belo nia pergunta mak ne’e: Tan sa mak FRETILIN la ataca Bapak sira? Tan sa la foti lakon Bapak sira nia sasan? Tan sa la sunu Bapak sira nia uma? No, halo tauk de’it Povo hodi la hetan fatin hakmatek? Tan sa mak FRETILIN halo (violência hirak ne’e) ba Timor oan sira de’it? La’os Povo de’it mak terus no mate iha FRETILIN nia liman. Ba se de’it mak CCF desconfia, mate kedas! Exemplo: Comandante Aquelis no Ponciano ho João Teodosio. Ne’e la’os TNI/ ABRI mak oho. FRETILIN mak oho ema nebe sacrifício maka’as ba POVO. Bispo nia lian halerik: Povo mak terus no tanis, moras no mate lakon de’it!

Maibe, Bispo Belo mos defende Povo hasoru Indonesia. Loro-loron nia rona, hare no simu Povo nebe halerik no hakilar tanis. To’o ikus mai nia husu REFERENDO, iha 1988. Iha 1996, Dom Carlos Filipe halo entrevista iha Der Spiegel, dehan Indonesia halo Timor oan sira hanesan “anjing buduk ... budak belian”. Ema ataka Bispo no Padre sira nu’udar “Pastor GPK” (Gerombolan Pengacau Keamanan); “Uskup dan Pastor kepala dua, tak tahu berterima kasih, antí Pancasila”. Ne’e duni, iha historia nebe hau acompanha: Povo no Padre (Bispo) mak sai GPK. La’os FRETILIN. La iha ema dia mak wainhira Bapak sira kaer, sira dehan ba SGI: “Saya FRETILIN radikal, Pak! Saya mau merdeka”! Lae! Sira sei hateten, “Saya hanya rakyat biasa, Pak”. Bapak sira la hatene duni ne’e FRETILIN ka lae! Maibe, Hansip ruma ka Rati ruma mak mosu iha neba – hili dalan rua de’it: mate ou dodok. Ne’e duni, lalika subar ka falun-an iha FRETILIN nia laran, depois derepente sai herói!

Ema lubuk ida mak agora subar iha FRETILIN laran. Afinal uluk ne’e sha, ita tauk. Sa tan família Alkatiri nian: Pemuda Pancasila no Gadapaksi mak nakonu! Povo mate ba FRETILIN. FRETILIN mate ba “projecto”!


4)     Um povo que retoma a consciência de si mesmo.

Maski Deputado Manuel Gaspar, Deputado Natalino dos Santos, Ministro Dionisio Babo, Ministro Miguel Manetelu no Sekretaria do Estado Veneranda Lemos hatudu arrogância, linguagem vulgar no ditadura hasoru Partido Democratico, maibe PD sai nafatin geração ida nebe hatudu “Um povo que retoma a consciencia de si mesmo” – “Povo ida nebe hola rasik nia fuan laran atu” hodi halo politica. CULTURA politica ida nebe aas tebes, liu-liu husi geração foun sira.

Ita lalika nega: partido CNRT bele de’it ukun periode 2 – 2007/ 2012 no 2012/2017 tan suporta husi PD – partido ki’ik ida. La lori PD, kala CNRT hela naran de’it! Maibe, PD mesak militante no “funu-nain” sira nebe halo “guerrilha” iha cidade laran, iha Indonesia nia uma laran. Maski susar no todan hasoru partido FRETILIN, maibe PD setia-mate los ba CNRT. Hasoru insultos no ataque nebe mai husi Oposição Maioria Parlamentar (OMP),  bele dehan Aliança Maioria Parlamentar (AMP) la’o nafatin, lao neneik maibe lao bebeik ba oin.

Desculpa! Iha 2007, ha’u sai comissário iha CNE. Ha’u hare manual no plataforma partido sira nian. CNRT ki’ak liu! La iha ideia, la iha programa no la iha plataforma. Desculpa! CNRT foti balun husi PSD, no lubuk ida husi PD. Ha’u hare momos hela. Maibe, ha’u labele halo comentário tan ha’u comissário tenki profissional no imparcial. Maski, dala ruma ha’u nia ibun la tahan ko’alia sai buat balun iha media. PD no PSD mak sustenta CNRT nia programa politica.

Hanesan mos FRETILIN agora hetan “projecto” boot no bokur tan favor husi PD. Uluk, iha eleição 2007, FRETILIN manan maioria maibe “não qualificada”. Nia tane liman ba PD, maibe haruka fali Dr. Aniceto Guterres no Arsenio Bano mak ba husu ba La Sama ho Assanami. Mari Alkatiri “gengsi”, la ba hasoru. Se, Alkatiri mak ba hasoru Assanami, ka Lu-Olo hasoru La Sama: historia bele la’o oinseluk.

Tan sa mak agora FRETILIN maus ona hasoru CNRT? Tan, PD mak halo favor ba CNRT, no halo FRETILIN laran monu ba “projecto” boot! Arsenio Bano hakmatek ona. Alkatiri hakfuik hela de’it! Iha 2009, Fernando La Sama nu’udar Presidene PN foti processo ida atu loke “Zona Franca” ida ba economia iha Timor-Leste atu sai odamatan ba CPLP hodi tama ASEAN. La Sama nia hanoin harii Zona Franca iha Timor-Leste, hahu manan forma ho visita Presidente Fundação Lusitânia para o Desenvolvimento (FLD), Dr. Rogério de Matos e Guimarães, no Professor Catedrático, António Pinto Barbedo de Magalhães, husi Universidade do Porto, mai iha Timor-Leste, iha 2011. Sira hela iha Timor-Leste entre loron 9 to’o 21 de Abril de 2011. Historia naruk. Maibe, importante liu: La Sama husu ba Xanana atu projecto ne’e fo ba Dr. Mari Alkatiri mak kaer! He’eh … la hatene la’o oinsa, la kleur mosu Lei ZEESM nian, dehan Oe-Cusse de’it. La Sama hanoin ba Timor-Leste tomak! Hanesan Nicolau Lobato dehan: “De Oe-Cusse à Tutuala, de Lospalos às fronteiras; de Atauro à Jaco; de mar à mar ... somos só um povo, uma só nação, ou uma só pátria: Timor-Leste. Enquanto ao houver sobre o território da República Democrática de Timor-Leste, regava pelo sangue dos heróis, um soldado indonésio que seja, nós continuaremos a gritar: abaixo o expansionismo colonial indonésia. Nós já mais transigiremos com a alienação mesmo da mais pequenina parcela do território ocupado”. Maibe, agora Tasi Timor mos pinor tiha ona ba tinan 50 tama iha Australia nia zona. Oe-Cusse nia rai mos pinor tan ona ba Indonesia atu sai fatin ba Kefa, Atambua, Soe ... empresa husi Indonesia! Depois, FRETILIN dehan Mari Alkatiri mak descobre ZEESM! Astagafirullah aladziiiimmm …!!! Dehan Mari Alkatiri mak formula modelo economia ida ne’e … massyaollooohh!!

Ha’u defende PD. La’os tan ha’u iha maluk barak nebe uluk hamutuk iha Bali no Jawa. Lae! Razão: labele iha politica ho odio no vingança! Saida mak Dionisio Babo, Miguel Manetelu no Nina Lemos halo iha media hatudu “política selvática”, regime Leviathan nebe la iha fatin atu moris iha CULTURA DEMOCRÁTICA nebe Republica ida ne’e hakarak hari’i. Ita hotu mesak maluk. Ita hotu hatene malu. Labele hetan tiha poder, maluk seluk sai inimigo fali. Ha’u sente moe ho geração foun hanesan sira iha CNRT laran. Sira “benar-benar memalukan”.

Maibe, PD halo politica nebe elegante! “Retoma a consciencia de si mesmo”. Partido ida ne’e ninia filosofia mak dehan “Ha’u nia dignidade la aas liu Nação nian”. Partido nia dignidade mos la aas liu Nação nian. PD iha ona ninia tradição politica. Iha ninia ética politica foun rasik.

5)     Um povo que luta sem trégua contra o expansionismo colonial indonésio e imperialismo

Senhor Deputado dehan, “Padre desculpa ha’u respeita, mas hau questiona Martinho Gusmão, iha tinan kotuk nia considera Deputado sira ne beik ten, nebe hakarak loke escola ba Deputado sira. Uluk ami husu para Martinho Gusmão atu loke escola, atu nune’e para ami atu bele ba escola, infelizmente nia seidauk bolu ami too presente data ... Se Senhor Martinho Gusmão hakarak ko’alia politica favor halot tiha batina e mai ita debate, labele nega historia. Veterano sira e oan ki’ak sira, imi nia aman mate tamba fretilin, uluk quando inimigo dehan GPK, então ema ne tem que mate, nebe ran nebe maka fakar ne, fakar ba Fretilin, labele nega historia, uluk promete dehan atu loke escola ba Deputado beik ten sira, e ami exige para nia atu loke”.

Uluk nana’in, ha’u nia dignidade nu’udar PADRE la depende ba Senhor Manuel Gaspar nia comentário. Tuir mai, nu’udar PADRE ha’u moris hanesan Papa Francisco dehan, “pastor com o cheiro das ovelhas” – gembala dengan aroma para dombanya! Sai PADRE ne’e la’os status social no mérito, maibe “privilegio” no “favor” husi Maromak. Ne’e tuir AMI SARANI POVO TIMOR nia fiar no hanoin. La’os Deputado sira nian! Molok Papa Francisco ko’alia lian hirak ne’e, ha’u nia lema/ moto ordenação mak ne’e – “I, your priest, will make the whole earth my altar and on it will offer you all the labours and sufferings of the world” – Ha’u, Ita Boot nia na’ilulik, sei halo rai tomak ha’u nia altar no iha nia leten (ha’u) sei saran ba ita karan tomak no terus tomak rai ne’e nian. Liafuan hirak ne’e ha’u foti husi Padre Pierre Teilhard de Chardin SJ, nebe ha’u hatene husi Romo Y.B. Mangunwijaya.

Tuir mai, lalika loke ESCOLA ba Deputado sira. Iha artigo barak nebe ha’u hakerek. Iha livro lubuk ida nebe hau hakerek. Le de’it, ita bele hatene ona. Maibe, tuir ha’u nia hare, Deputado sira fou-foun hanesan ita ema baibain ne’e liga malu di’ak los. Sai tiha Deputado, ita la liga malu: tan dignidade la hanesan. IMI ema boot. AMI ema ki’ik. IMI iha buat hotu. AMI mukit. IMI veterano, IMI fretilin. AMI povo ailebo, AMI traidor! Biasa ona. Aban bainrua eleição mak la hetan ona fatin: ita rame-rame han sedok. Maibe, IMI sei iha LPV, ami hela naran de’it.

Nune’e mos wainhira dehan, “Se Senhor Martinho Gusmão hakarak ko’alia politica favor halot tiha batina e mai ita debate, labele nega historia”. Bele de’it. Ha’u ba Parlamento Nacional, lalika tau batina. Hasoru de’it Senhor Manuel Gaspar no Senhor Natalino dos Santos mos di’ak. Maibe, hasoru Parlamento Nacional tomak mos di’ak. Uluk hasoru TNI mak hau tau BATINA. Agora hasoru PN, rai la naben ida. Tsunami mos la mosu! Maibe, tan sa mak preocupa ho ha’u nia BATINA. Incomoda Senhor Deputado karik?

Uluk hasoru TNI ka Pemerintah Indonesia mos ha’u la tauk. Ha’u tau batina ho orgulho no dignidade! Iha 1998, Dom Basilio no Dom Carlos Filipe haruka ha’u ba ko’alia hodi Bispo sira nia naran iha BAPEDA Tk I. Bupati Baucau Virgílio Marçal (agora Deputado CNRT) mak rona ha’u ko’alia; Mano Januario Perreira (Vice Ministro MOP), no sira lubuk ida tan ... ha’u ko’alia iha TNI/ ABRI no Pemerintah DATI I Timor-Timur nia oin: se imi lakohi muda politica, ami di’ak liu ukun-an! IMPETTU/ RENETIL husi Baucau halo encontro ho Kopasus iha Baucau, hau dehan liafuan hanesan. Mahasiswa/i Baucau mak isin-fulun hamrik. Ne’e la’os problema tauk ka brani. Maibe, ha’u halo política ho consciência – politik hati nurani – hanesan ha’u nia mentor Romo Y.B. Mangunwijaya hanorin bebeik mai ha’u. Ohin loron hau sente haksolok ho liafuan nebe Nicolau Lobato dehan, “ ... para afirmar perante o mundo a nossa vontade de luta quer vivermos livre, a nossa identidade como povo timor, a nossa inconfundível consciência nacional, ...” (atu hatudu ba ema hotu-hotu iha rai ne’e nia oin ita nia hakarak atu luta ba moris mesak, ita nia identidade n’udar povo timor, ita nia consciencia nacional nebe nabilan nafatin).

Ha’u nia naran Martinho ne’e ha’u nia aman foti husi Dom Martinho da Costa Lopes, tan uluk escola iha Ossu nia hetan inspiração no admiração boot ba padre ida ne’e. Ha’u nia aman, DELEGADO FRETILIN ki’ik ida iha ai-laran nebe tentara kaer halo TBO (Tenaga Bantuan Operasi) atu bele tutan moris netik! Tentara kaer nia, tan hamlaha no moras mak toba mesak iha ai-laran fuik ida. Maibe, nia la sai Hansip ka Ratih. Germano ne’e mai husi ha’u nia aman sarani, militante radikal FRETILIN nebe tentara sira baku, tuku no tebe loron kalan iha Pousada Baucau, wainhira fila ba uma la kleur de’it, mate. Da Silva ne’e mai husi ha’u nia inan; nia la escola maibe hatene hatudu dalan oinsa mak ema ki’ik no mukit sira nia oan bele luta ba independência. Gusmão, husi aman sira, ema baibain de’it! Se Nicolau Lobato ko’alia los, então hau nia inan-aman no inan-aman sarani “... é realmente o povo maubere que luta”.

Iha Igreja Catolica nia laran, Padre ida nia liafuan no hahalok politica sei la “atas nama” Igreja no la’os lian “oficial”. So Bispo de’it mak “titular” ka “Ordinario do lugar”. Ninia liafuan mak hatur Igreja Catolica nia posição. Ha’u nia artigo no declaração iha media, la representa Igreja Catolica nia posição. Todan liu tan, Igreja Catolica sei “pecat” ha’u, se ha’u hadau Sr. Manuel Gaspar, Sr. Natalino dos Santos, Sr. Dionisio Babo, Sr. Manetelu no Sra. Nina Lemos nia kaderia. Maibe, wainhira ha’u  “colaborar ... para a promoção integral do Homem, na justiça, na paz e no bem comum” (Acordo artigo 1o n. 2), Estado Timor-Leste sei basa liman no Igreja Catolica sei “dukung” ha’u. Tan, Lei-Inan Timor-Leste dehan ona, “Na sua vertente cultural e humana, a Igreja Catolica em Timor-Leste sempre soube assumir com dignidade o sofrimento de todo o Povo, colocando-se ao seu lado na defesa dos seus mais elementares direitos” (Preambulo). Nune’e mos dehan, “O Estado reconhece e valoriza a participação da Igreja Catolica no processo de libertação nacional de Timor-Leste” (artigo 11o n. 2). Deputado Manuel Gaspar no Deputado Natalino dos Santos di’ak liu le didi’ak, no bele karik inteligente oituan konaba ita nia Lei-Inan. Tan wainhira la hatene Constituição bele halo comentário bilin-balan!

Tebes. Ema sira nebe asli asli asli FRETILIN no FALINTIL nunca hateten atu “halot batina” mak halo debate ka halo politica. Kay Rala Xanana Gusmão, Taur Matan Ruak, Lere Anan Timur, Falur Rate Laek, Sabika, Aluc, L7, L4, Tera Bulak, Alin laek to’o Lu-Olo ... la iha ida mak “pernah” ko’alia liafuan hirak ne’e. Nune’e mos Povo ki’ik no mukit sira ... la iha ida mak ko’alia. Maibe, sira be FRETILIN mendadak, ka, CNRT mendadak ne’e ita kaer la metin. Hakfodak mai, sira radikal tiha ona. Sira hanesan los milisi, hansip no rati nebe sei “pengaruh” ho “obat anjing gila” nebe hemu atu ataka Padre sira iha 1999 liu ba. Milisi nebe iha 1999 oho Frater Jacinto Xavier, Frater Fernando dos Santos, Frater Valerio Conceição, no madre sira dehan ba ha’u, “Amo, ami hemu aimoruk ne’e khusus atu wainhira hare batina mutin ami sei oho no horon tiha sira nia ran mak ohin hakmatek”! Hela furak, se Mari Alkatiri no Xanana Gusmão haruka sira ba tuir curso “revolusi mental” ho Presidente Joko Widado ka Gubernur Basuki Tjahja Purnama Ahok! Radikal ba defende Povo. La’os radikal defende Presidente ka Lider Partido.


Ha’u dehan hotu ona saída mak ha’u agora hanoin hela. Ha’u hein se Senhor Natalino dos Santos sai promotor atu halo audiência iha PN, ka, Senhor Manuel Gaspar hakarak halo debate ho ha’u ... kapan saja, di mana saja!


Publikasaun FH, 17/05/2016 07:40
http://forum-haksesuk.blogspot.co.uk/2016/05/carta-aberta-ba-deputado-sira-iha_18.html

Sem comentários:

Enviar um comentário

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.