VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20160225

LORON TO’O ONA, KORRUPSAUN!

LORON TO’O ONA,  KORRUPSAUN!

Amo Bispo Carlos Filipe Ximenes Belo
Iha nasaun hotu hotu iha realidade ida naran korrupsaun. Liafuan ne’e mai hosi Português-corrupção, no iha Bahasa Indonesia – korrupsi. Niania signifikadu dehan katak halo buat ida sai dodok, sai aat to’o dois. Iha instituisaun barak, hanesan politika, komérsiu, ekonomia, empreza, no seluk tan, bainhira ita koalia kona korrupsaun, neé dehan katak ema balu fo osan ba ema ne’ebé ukun, ka iha influensia ka  kaer osan boot,  atu hetan favor ruma ka fasilidade ruma: hetan empregu, hetan “bolsa de estudo” ba oan, sobrinhos no familiares ka parentes sira, hetan fasilidade atu importa ka exporta sasan (bens de consumo), hetan favor atu sa’e lalais kategoria iha karreira.

Hahú fulan Maio tinan 2002, Timor Loro sa’e hetan ninia independensia ne’ebé Komunidade internsional rekoñese. Iha aspetu politiku timor oan sira sai duni independente, dehan katak bele ukun rasik aan. Maibé iha aspetu barak ita sei depende ka tabele ba ema seluk no nasaun seluk nia tulun ka ajuda.

Malae mutin (portugés) ukun Timor Loro Sa’e iha tinan atus haat lima nolu nia laran; Indonesia ukun Timor iha tinan ruanulo resin haat nia laran. Nasaun rua ne’e lori buat barak nebé diak ba Timor oan sira. Maibé sira mos husik hela buat balu ne’ebé la dun diak: ida mak toman ka kostumi aat ida  naran korrupsaun. Iha aspetu ida ne’e, ita timor oan barak mak badinas liu, too badinas liu fali ema indonesia sira!

Iha fulan Outubru tinan 1999, indonesia nia soldadus sira saé ró, husik ponte-kais Dili hodi fila ba sira nia rai; sira balu tristi tanba husik rai Timor ne’e sira hadomi, serbi, no balu mate tanba funu atu defende “Ibu Pertiwi”. Maibé, sira balu kontenti, tanba husik hela sira nia kultura. Iha kultura ne’e, buat aat ida mak naran KKN, ne’ébé ita timor  oan balu kaer metin nafatin. Sei iha tinan 2000, há’u ba Farol, atu kumprimenta Duta Besar Indonesia foun iha Dili. Iha ami nia hasoru malu ka konversa laran nia deha:”Amo Bispo Belo, ami Indonesia, ami tristi, tanba lakon Propinsi Timor Timur”, maibé, hosi parte seluk, ami kontenti, tanba osan barak tama Indonesia; dólar barak mak tama ami nia kofre.

Iha tinan ida ne’ebá, lokraik ida, hau ba hasoru malae noruegés balu ne’bé hela iha Hotel Dili. Hotel na’in dehan nune’e mai ha’u: “Bishop Belo”, iha imi nian rai ne’e, ema mesa katoliku deit; maibé, ema boot sira hahú ona halo korrupsaun. Sira ne’e hatene moral katoliku ka lae? -  Hau hatan, “hotu hotu hatene doutrina, aprende katesismu…” Nia katak fali: “Entaun sira haluha tiha ona moral ka?”.

Sei iha tinan ne’ebá, ema balu tun hosi ai-laran mai, ba hasoru hau iha Lecidere, hodi aprezenta sira nia susar: katak iha ai-laran sira terus barak, terus hatais, terus hahán, terus aimoruk. Ne’é duni sira merese atu hetan benefisiu, no dehan liafuan hirak ne’e mai hau, momós kedas: “Amo, ami husu desculpa, mas ami sei halo korrupsaun oitoan atu nune’e bele hetan osan ruma…”

Iha tinan 2003, hau ba Timor, tanba hau nia mamã moras todan. Iha aeroportu Denpasar, hau hetan foin sae balu ne’ebe sa’e aviaun ba Dili. Sira haktruir buat barak; maibé ida ne’ebe sira hato’o, katak iha Timor korrupsuan hahú buras ona…”Amo Bispo haree took ba, bele fo moral ba ukun na’in sira…”.

Iha tina 2006, hau ba Surabaya há’u halo missa iha Katedral. Malae xina ida, ne’ebé halo importasaun no exportasaun hosi Timor no ba Timor,  hateten nune’e mai há’u: “Amo, hosi Timor-Leste” ema mai sosa sasan barak: fiu ba eletricidade, kanu ba be, material ba konstrusaun. Ami haruka ami nia ró-ahi ba hatun hela sasan iha ponte kais Dili. Liu tiha fulan ida, ami hetan fali material hirak ne’ e, iha Surabaya; ema balu lori mai atu fa’an  iha ne’e…”

Tinan hirak ne’e, hasosu malu ho timor oan barak. Liafuan balu ne’ebé sira hato’o mak ne’e: “Iha Timor, agora, korrupsaun barak liu fali iha Indonesia nia tempu..”

Ita hala’o daudaun tempo Quaresma. Ita husu ba Na’i Maromak atu perdua ita sala no hamós  korrupsaun iha rai doben Timor laran.

(sei kontinua)

Amo Bispo Carlos Filipe Ximenes Belo


Sem comentários:

Enviar um comentário

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.